Bronnen

Het begrip Bildung is springlevend maar heeft tegelijk een lange geschiedenis. Om te weten wat het voor jonge mensen anno nu betekent om zich te vormen, kunnen we gebruik maken van auteurs uit heden en verleden. In Nederland is dat bijvoorbeeld het werk van Joep Dohmen over levenskunst en Bildung. Daarbuiten is Marta Nussbaum’s werk over liberal education van belang. En natuurlijk zijn er de klassiekers van Goethe, Schiller en van Von Humboldt zelf. Gelukkig bestaan er handige sites waarop de belangrijkste ideeën zijn samengevat. Hieronder een kort overzicht met enkele belangrijke bronnen.

Overzicht

De Pedagogische Canon (NIVOZ) biedt een selectie van belangrijke bronnen die zijn opgedeeld in drie tijdvakken: a) 1500-1789 Van de Renaissance naar de Verlichting; b) 1789-1945 Industriële ontwikkeling en democratisering; en c) 1945-2018 Wetenschappelijke ontwikkeling van theorie en praktijk.

De Humanistische Canon (Humanistische Verbond) maakt de ontwikkeling van het humanistische gedachtegoed inzichtelijk via drie hoofdlijnen: a) de kritische en zelfbewuste reflectie op religieuze autoriteiten en dogmatische manieren van denken; b) het moreel-politieke streven naar sociale rechtvaardigheid; en c) het duidelijke ideaal van ontwikkeling, ontplooiing en vorming (bildung) van het individu.

Boeken

• Martha Nussbaum (2013). Niet voor de winst. Amsterdam: Ambos/Anthos.
• Richard Sennett (2016). De ambachtsman. Amsterdam: Meulenhof.
• Joep Dohmen (2011). Tegen de onverschilligheid. Amsterdam: Boom.
• Gerard van Stralen & Rene Gude (2011): ...En denken. Bildung voor leraren. Leusden: SVW.
• Koen Wessels (2017). Dan maken we ons onderwijs zelf wel. Leusden: ISVW.
• Wouter Sanderse & Jos Kole (2018). Karakter. Deugden voor professionals. Leusden: ISVW.

Online artikelen

• Marli Huijer (2015). Bildung, de tandeloze tijger. Trouw (4 oktober 2015).
• Peter Bieri (2008). Hoe zou het zijn om ontwikkeld te zijn? De Groene Amsterdammer (22 augustus), nr 34.
• Joep Dohmen (2016). Stop het narcisme. Doe aan Bildung. NRC (20 november 2016).
• Gert Biesta (2017). Tijd voor pedagogiek. Utrecht: Universiteit voor Humanistiek.
• Wouter Sanderse (2018). Wanneer ben je gevormd? Een overzicht van drie actuele vormingsbenaderingen. Kennisbasis lerarenopleiders. Katern 6: Vorming in de lerarenopleidingen (pp. 35-46).
• Onderwijsraad (2011). Onderwijs vormt. Den Haag: Onderwijsraad.
• Onderwijsraad (2011). Essays over vorming in het onderwijs. Den Haag: Onderwijsraad.

Video's

• Durf te denken-filmpjes over filosofen in kort bestek.
• Youtube-kanaal van The School of Life
• Socrates-lezing van Joep Dohmen 'Moderne bildung. De redding van ons onderwijs'.
• Podcast van Lex Bohlmeijer voor de Correspondent, interview met Gert Biesta
• Webcollege van Bas van der Meijden over vorming in het onderwijs.

Klassieke Bildung

Boeken over de Duitse traditie uit de 18de en 19de eeuw:

• H.G. Gadamer (2004). Waarheid en methode. Nijmegen: Van Tilt.
• W.H Bruford (1975). The German tradition of self-cultivation. Cambridge University Press.
• R. Horlacher (2017). The educated subject and the German tradition of Bildung. Londen: Routledge.
• J.A. Herdt (2019). Forming humanity. Chicago: The University of Chicago Press

Uitsmijter:

• Friedrich Nietzsche (1872). Ueber die Zukunft unserer Bildungsanstalten [Over de toekomst van ons onderwijs].