Kunst en ontwerp als transformatiepraktijken

Conservatieven willen dat alles bij het oude blijft. Kunstenaars niet. Die streven doorgaans naar verandering en vernieuwing. Olga Mink is zo iemand. Ze is kunstenaar, behaalde een bachelor en een master in kunsten en is managing director van Baltan, een Eindhovens lab dat actief is op het snijvlak van kunst, design, wetenschap, technologie en maatschappelijke vraagstukken. Olga leidde de onderzoekslijn ‘ontwerp als aanjager van veranderingsprocessen’.

Wat is het verband tussen transformatieprocessen en de creatieve economie? ‘Als je dingen wilt veranderen en verbeteren heb je – naast andere zaken zoals geld, mankracht en overtuigingskracht – ideeën nodig. Dat vergt creativiteit en vindingrijkheid. Als we weten wat succesvolle transformatieprocessen kenmerkt, kunnen we die kennis wellicht toepassen in meerdere sectoren en de impact van de creatieve industrie vergroten in andere (niet creatieve) sectoren.’

Hoe is het onderzoek opgezet? ‘Conform een soort blauwdruk die ik in opdracht van Fontys heb opgesteld, met daarin een aantal vragen waarop je onderzoek antwoord zou moeten geven. Vervolgens ben ik op zoek gegaan naar bedrijven en organisaties die veel met transformatieprocessen bezig zijn, zoals de TU/e en Philips Design. Ik heb me vooral proberen te focussen op economische vraagstukken rondom duurzaamheid en vragen zoals: hoe kunnen ontwerpers bijdragen aan een economie die niet is gebaseerd op het idee dat de mens boven de natuur staat?’

Hoe lang duurde het onderzoek? ‘Ruim een jaar.’

Wat is je opgevallen? ‘Dat het niet meevalt om deze onderzoeksvraag af te bakenen. Ik wilde me zoveel mogelijk focussen op één aspect, maar welk dan? Transformatie is een bijzonder breed begrip. Bovendien zijn er veel raakvlakken tussen mijn onderzoeksvraag en die van Nadine en Mathieu [doorlinken naar die onderzoekslijnen, MvR]. Het is een continue zoektocht waarin niet alleen de antwoorden die je zoekt maar ook de vraag die je stelt, steeds verandert.’

Zijn de resultaten van je onderzoek vervat in een document? ‘Het onderzoek is afgerond en ik heb een onderzoeksverslag geschreven. Maar eigenlijk stond ik pas aan het begin van het proces van mijn onderzoek. Een jaar is te kort.’

Wat zijn je conclusies en aanbevelingen? ‘Dat kunst en ontwerp ruimte creëren voor reflectie en betekenisgeving en meer erkend zouden moeten worden als aanjager voor maatschappelijke vernieuwing. Ik heb dit onderzocht met voorbeelden van ontwerpers die speculatieve toekomstscenario’s ontwikkelen. Het idee dat design de wereldproblemen kan oplossen zou naïef zijn, maar design kan wel degelijk waarde brengen als we meer aandacht zouden hebben voor de “zachte factoren” in veranderingsprocessen. Dit zou onze levenskwaliteit aanzienlijk kunnen verbeteren.’