Succesvolle cross-overs van innovatie met natuur

Ze behoort tot de Inspiring Fifty, de top 50 van inspirerende tech-vrouwen in Nederland. Haar opzienbarende vindingen om ogenschijnlijk nutteloze materialen met behulp van biotechnologie weer volop waarde te geven, trekken wereldwijd de aandacht. Oud-student en -docent van FHK Jalila Essaidi timmert stevig aan de weg. Voor de zomer won ze de Global Change Award, goed voor 150.000 euro.

Het laboratorium van Stichting Bioart Laboratories in Eindhoven is er een van het zuiverste water. Overal staan, al dan niet in koelcellen, petrischaaltjes met daarin iets op kweek. Meest in het oog springend is echter een grote zijdespin in een glazen kas, middenin een al even indrukwekkend web. Over die spin zo meer.

Dit is de habitat waarin Jalila Essaidi zich helemaal thuis voelt. De 36-jarige Veldhovense is naast oprichter van de stichting ook oud-student en docent aan FHK. Of liever gezegd wás docent, want onlangs heeft ze daar na negen jaar een punt achter gezet. Te veel hooi op de vork genomen, zeven dagen per week bezig; haar succesvolle werk als biokunstenaar eist zijn tol. "Ik heb bij FHK het vak Bioart in de vooropleiding 'beeldend' gegeven. Voor de mensen die nog onderzoeken of ze de docentenkant op willen, of bijvoorbeeld richting de Academy for Art, Communication and Design. Het afgelopen jaar heb ik in mijn laboratorium een studente als stagiaire gehad en opgeleid, Loes Kanters. Zij gaat het vak van mij overnemen. Ook zij zoekt constant naar die cross-overs van innovatie met natuur."

Kogelwerende menselijke huid van synthetische spinnenzijde

Jalila is enorm gefascineerd door de natuur. Haar internationale doorbraak kwam met een project voor een 'kogelwerende' menselijke huid van synthetische spinnenzijde - daar is de spin weer. "Spinnenzijde heeft miljoenen jaren van trial & error doorlopen. Het heeft eigenschappen die wij met onze 'manmade' producten zoals staal nog niet hebben kunnen bereiken. Door naar de natuur te kijken en het met biomimicry na te bootsen, of er met biotech een andere, bruikbare vorm aan te geven, krijg je toegang tot een nieuwe wereld." Kogelwerend is de huid nog niet, maar momenteel wordt wel onderzocht of het als nieuw huidmateriaal kan dienen voor mensen met brandwonden of doorligplekken.

Designers & Artists 4 Genomics Award

De jonge onderzoeker won met dit project de Designers & Artists 4 Genomics Award, plus een bedrag van 25.000 euro voor de verdere uitwerking ervan. Op dat moment moest ze de Master Kunsteducatie bij FHK nog voltooien. "In 2009 ben ik afgestudeerd. Ik wilde nooit kiezen in mijn laatste jaar bij Fontys Academie Beeldende Vorming. Dus heb ik autonome beeldvorming, 3D, kunstgeschiedenis, kunstbeschouwing en de docentenopleiding gedaan. Ik vond het allemaal van belang." Na de master specialiseerde Jalila zich in de biokunsten aan de Universiteit Leiden, waar ze zich de laboratoriumtechnieken eigen maakte.

Moeten we jou zien als kunstenaar, designer of wetenschapper?

"Of als ondernemer? Of als mens? Ik heb verschillende petten op, maar ik voel me vooral hybride, iemand die zijn eigen weg bewandelt. Je mag er een label op plakken, maar we zijn aan het ontdekken, creëren en veranderen. Impact hebben!" Een pionier op het gebied van de bioart? "Ja, ik denk wel dat ik één van de voorlopers ben in Nederland. Ik ben echt tegen muren aan gelopen en heb nooit binnen de lijnen gekleurd van wat hoort en mag."

Global Change Award voor 'Mestic': kleding gemaakt van koeienmest

Dit jaar deed Jalila opnieuw van zich spreken. Ze won de Global Change Award van 150.000 euro, een initiatief vanuit modeconcern H&M. Wederom lag hieraan een spraakmakend design van haar ten grondslag: kleding uit koeienmest! Ze ontdekte dat cellulose een belangrijk bestanddeel is van mest en vroeg zich af welke industrieën daarvan gebruikmaken. "Als kunstenaar denk je vervolgens: wat kan ik ervan maken dat het publiek tot de verbeelding spreekt? En dan kom je uit bij een kledinglijn, een modeshow." Beide kwamen er, onder de noemer 'Mestic'.

Fabriek die kleding uit mest produceert

Het gewonnen bedrag wordt nu ingezet om een fabriek op te zetten die op grotere schaal kleren uit mest gaat produceren. Het siert Jalila dat ze daarbij een ideëel uitgangspunt boven een commercieel verkiest. "Ik weet dat er een groeiende markt is voor deze nieuwe materialen. Maar voor mij is het essentieel dat het duurzaam gebeurt. Niet de zoveelste technologie die het mestprobleem gaat oplossen en na een paar jaar weer verdwijnt. Dan kun je beter zorgen dat er iets fundamenteels komt te staan."

Ze weet dat de partijen in de discussies over het mestoverschot soms lijnrecht tegenover elkaar staan. Zelf staat Jalila open voor ieders geluid. "Wat ik in mijn academietijd al deed en nu nog belangrijk vind, is dat studenten heel vroeg leren dat we in deze wereld moeten samenwerken. Dat je dezelfde taal leert spreken, maar ook dat je iets kunt betekenen voor degene van wie jij iets wilt. Dat is een belangrijke competentie om te hebben: wil je dingen gaan doen met de wereld, dan zul je altijd moeten bedenken wat de ander daaraan heeft."

De volgende generatie klaarstomen

De Veldhovense zal het voor de klas staan missen. Tegelijk beseft ze dat ze toch wel bezig blijft om de volgende generatie klaar te stomen die het stokje van haar overneemt. Naast de zes voltijds banen die haar onderneming inmiddels telt, is daar namelijk ook plek voor dertig studenten. In blokken van drie maanden komen ze vanuit de hele wereld naar haar laboratorium om hun ideeën uit te werken. Alleen zijn er naar de zin van Jalila nog te weinig studenten van FHK: "Terwijl juist zij het zijn die hierin straks uitblinken, niet de designers of engineers. Dat komt door hoe ze worden opgeleid: overdracht, creativiteit en kunnen communiceren. Dat is essentieel en daar zit de kracht van Fontys. Het stukje ondernemerschap missen ze misschien, maar dat wordt ze hier dan wel bijgebracht."