Feedbackgeletterdheid

In een wereld die snel verandert is het belangrijk dat je leert om zelf sturing te geven aan je leren. Dat geldt voor leerlingen maar zeker ook voor (aanstaande) leerkrachten, leraren en andere onderwijsprofessionals en leidinggevenden. Er zijn immers steeds nieuwe uitdagingen, nieuwe dingen te leren, nieuwe technologie en noem maar op! Om zelf sturing aan je leren te kunnen geven heb je input van anderen nodig – feedback – die je helpt om inzicht te krijgen in je leren. Deze feedback (inclusief feed forward en feed up) wordt echter pas nuttig als de ontvanger er ook echt iets mee doet. Maar dat blijkt nog niet zo eenvoudig! Sinds september werkt Fontys Hogeschool Kind en Educatie aan het versterken van feedbackgeletterdheid.
Sfeerafbeelding Fontys

Waarom werken aan het versterken van feedbackgeletterdheid?

Om te bereiken dat feedback ook echt gebruikt wordt kan je je afvragen welke feedback de gewenste reactie uitlokt of je kunt reflecteren op hoe feedback wel of niet effectief is. Je kan ook kijken vanuit het perspectief van de ontvanger, de student in dit geval, wat hij of zij nodig heeft of moet kunnen om de feedback te gebruiken. In Engelstalige literatuur wordt wat de student nodig heeft en moet kunnen om feedback te verwerken, aangeduid met de term feedback literacy(ofwel: feedbackgeletterdheid). Het gaat hierbij om een set van kennis en vaardigheden én attitude om de leerwaarde van feedback te (h)erkennen en hier vervolgens ook consequenties aan te verbinden. Studenten die feedbackgeletterd zijn, stellen krachtige en doelgerichte feedbackvragen, doen proactief suggesties om de feedbackdialoog gaande te houden. Zij vragen om verduidelijking, of verduidelijken hun eigen standpunt op een constructieve manier, waardoor ze in gesprek blijven over de eigen prestatie en de gekregen feedback. Feedbackgeletterde studenten gebruiken doelen (kritische handelingen, leeruitkomsten) en (succes)criteria om inzicht te krijgen in de kwaliteit van hun werk en hier gericht vragen over te stellen aan elkaar, aan opleiders en aan begeleiders in de beroepspraktijk (bv mentoren, coach).

Sfeerafbeelding Fontys

Waar gaat feedbackgeletterdheid over?

In het model van Carless en Boud (2018) wordt feedbackgeletterdheid uitgewerkt in vier kenmerken: waarderen van feedback, oordelen (over eigen werk en de feedback), emoties reguleren, en overgaan tot actie (zie figuur 1).

Het kunnen waarderen van feedback kan worden onderverdeeld in twee aspecten: het waarderen van feedback over leren en van feedback om te leren. Met andere woorden, een student kan feedback waarderen omdat dit inzicht geeft in of bevestiging geeft van wat hij of zij tot dan toe heeft bereikt, maar een student kan feedback ook waarderen omdat het handvatten biedt om nieuwe stappen te zetten in de ontwikkeling. Hoe dan ook, het gebruik van feedback begint met erkenning van de student dat feedbackinformatie bruikbaar is. De student laten reflecteren op feedback, voordat je de daadwerkelijke beoordeling geeft, kan de waardering voor feedback vergroten (Jackson & Marks, 2016).
Om feedback op waarde te kunnen schatten en om vervolgacties op te maken uit de feedback, moet de student in staat zijn om zelf een oordeel te kunnen vormen over het eigen werk. Het participeren in peer feedback kan bijdragen aan het ontwikkelen van deze vaardigheid. Hierbij is het wel van belang dat er ook aandacht is voor de oordeelsvorming en het kennen en toepassen van de beoordelingscriteria (Leenknecht & Prins, 2018).
Zoals we allemaal weten kan sommige feedback, hoe leerzaam en correct ook, soms even slikken zijn. Studenten moeten dus ook in staat zijn om hun emoties te reguleren. Vooral defensieve reacties zijn ongewenst, omdat de student zich dan niet openstelt voor nieuwe inzichten. Dit vraagt continue aandacht voor het focussen op ontwikkeling en niet op falen. Benadruk dat een student die feedback heeft gehad met veel verbeterpunten zich gelukkig mag prijzen, omdat hij of zij veel mogelijkheden aangereikt krijgt voor (persoonlijke en professionele) ontwikkeling.
Het waarderen van feedback, kunnen oordelen over eigen werk en de feedback, en emoties reguleren zijn voorwaarden voor het kunnen overgaan tot actie. Hierbij is het van belang dat studenten een repertoire opbouwen van strategieën om feedback te verwerken (zoals ze ook strategieën hebben om bijvoorbeeld teksten te bestuderen). Het is dan ook niet gek om ook samen met studenten te bespreken hoe ze de feedback hebben opgepakt en hoe ze dat een andere keer eventueel anders of beter kunnen aanpakken.

Project versterken feedbackgeletterdheid

Het model van Carless en Boud is simpel. Maar het vertalen daarvan naar de praktijk van de opleiding is dat niet. Het vergt een herbezinning op het feedbackproces in de opleiding en een creatief ontwerp. Sinds September 2022 werken een tiental leergemeenschappen in de diverse basisteams van FHKE elk aan een eigen praktijkvraagstuk rondom feedbackgeletterdheid. Doel van elke PLG is om inzicht te verkrijgen in de achterliggende problematiek en vervolgens een eenvoudige tool of handreiking te ontwerpen voor studenten en of docenten/begeleiders. De tool draagt bij aan het versterken van feedbackgeletterdheid.

Vraagstukken

Tijdens de Fontys Kind en Educatie-dag in September ’22 en tijdens de POS-dag zijn de meest urgente vraagstukken opgehaald die we ervaren in de opleidingspraktijk (vanuit opleiding en werkveldperspectief). Deze vraagstukken zijn gegroepeerd in tien verschillende thema’s:

  • Emoties
  • Feedbackvraag formuleren
  • Diverse feedbackgevers
  • Kwaliteit van de feedback
  • Peerfeedback
  • Relatie met doelen
  • Portfolio
  • Leeromgeving
  • Haalbaarheid feedbackproces voor docenten
  • Zelfsturing

Werkwijze leergemeenschappen

In de leergemeenschappen werken docenten samen met studenten en collega’s uit de school aan het ontwerp van een prototype. Dit gebeurt in een achttal bijeenkomsten waarin een eenvoudige ontwerpcyclus wordt doorlopen. De eerste drie bijeenkomsten staan in het teken van het verkennen van het vraagstuk, kennis verdiepen en komen tot ‘de vraag achter de vraag’ (focusvraag). Met deze focusvraag worden diverse ontwerpopties bedacht en afgewogen tegen ontwerpeisen (sessie 3 en 4). Daarna wordt het meest kansrijke ontwerp uitgevoerd en getest in de praktijk (sessie 5 en 6) waarna het prototype wordt bijgesteld en er evaluatie en reflectie op het proces plaatsvindt (sessie 7 en 8). De leergemeenschappen maken hierbij gebruik van de Toolkit Innovatieteams.

Sfeerafbeelding Fontys

Prototypes

Hieronder vind je de prototypes die in de diverse leergemeenschappen zijn ontwikkeld.

Team Masters-VP ontwikkelde dit animatiefilmpje. Het is bedoeld om bij studenten (Pabo of Master Leren en Innoveren) die willen gaan starten met de opleiding de juiste verwachtingen te wekken wat betreft de rol van feedback in de opleiding. Het filmpje is bedoeld om bijvoorbeeld te plaatsen op de website van de opleiding of te gebruiken bij voorlichting of intake. Het is ook bruikbaar na de start van de opleiding bij het introduceren van de visie op leren en ontwikkelen. Het filmpje werkt het krachtigst als er in een vervolg gesprek op ingegaan wordt.

Bekijk hier de animatie

Team Tilburg werkte aan een instrument waarmee de betrokkenheid van studenten in het feedbackproces ‘feedback engagement’ gestimuleerd wordt. De interactieve pdf is te gebruiken in bijvoorbeeld tutorbijeenkomsten of door studenten onderling onder begeleiding.

Download de interactieve pdf

Team Venlo werkte aan drie prototypes.

1. een handreiking voor tutoren voor het inrichten van drie workshops voor het versterken van feedbackgeletterdheid vanuit de rol van de tutor.

Download Feedback jouw ding! Een handreiking voor drie tutorsessies

2. een tweetal prototypes als handreiking voor studenten bij het schrijven en feedback geven op de zelfanalyse bij een kritische handeling. Het eerste prototype bevat een rubric die gebruikt kan worden bij het schrijven van een zelfanalyse bij een Kritische Handeling. Het tweede prototype bevat een format voor het geven van peerfeedback op deze zelfanalyse.

Download Prototype Rubric Kritische Handeling Download Prototype Format Peerfeedback Zelfanalyse

Team Academische Pabo Tilburg heeft zich als doel gesteld om het formatieve feedbackproces te verbeteren. Daarbij gaat het in eerste instantie om het professionaliseren van de wijze waarop studenten omgaan met feedback. Als docenten van basisteam Academische Pabo Tilburg onderzoeken we de vraag "Hoe kunnen we nieuwsgierigheid naar feedback bevorderen als tutor?" en daarmee terughoudendheid voorkomen en/of tegengaan? Omdat we de vraag ook op onszelf willen betrekken hanteren we ook de vraag: “Hoe kunnen we professionele nieuwsgierigheid naar feedback bevorderen?”. Meer informatie vind je op onderstaande webpagina.

Ga naar de webpagina

Team Eindhoven deeltijd werkte aan een prototype in de vorm van een praatpapier. Het heeft als doel om studenten te ondersteunen tijdens de drie fasen in hun learning journey (oriëntatie, ontwikkelen, evalueren). De vragen helpen studenten bij het krijgen van zelfinzicht in hun leerproces en het formuleren van feedbackvragen. Tutoren kunnen de vragen op het praatpapier gebruiken in het begeleidingsproces. Het is de bedoeling dat studenten zelf elkaar ook deze vragen gaan stellen, om elkaar in hun leerproces te ondersteunen. Dit praatpapier is in de eerste plaats bedoeld om te gebruiken door studenten onder begeleiding van een tutor tijdens de tutorbijeenkomsten. Daarna kunnen studenten ook zelfstandig aan de slag met dit praatpapier.

Download Prototype Learning Journey

Het basisteam Zij-instroom heeft een prototype ontwikkeld met als doel het vermogen van de student om ‘feedback te zoeken, waarderen, begrijpen en gebruiken’ te ontwikkelen. Om op deze manier met een werkvorm de vaardigheid in feedbackgeletterdheid van de cursist zij-instroom te ondersteunen. Dit heeft geresulteerd in dit ontwerp voor de poster ‘Feedbackdialoog’.


Aan de hand van deze poster ‘Feedbackdialoog’ kan een student ontvangen feedback (van bijvoorbeeld een expertdocent/werkveldcoach) samen met een (of twee) medestudent(en) doornemen. Door eerst individueel hun bevindingen bij de verschillende onderdelen te plaatsen en vervolgens hierover in gesprek te gaan, hopen we dat dit een dialoog oplevert over de waarde, begrip en bruikbaarheid van de betreffende feedback. Met als doel dat de cursisten de huidige en toekomstige feedback die ze ontvangen van docenten (of werkveld of van elkaar) leren 'zoeken', waarderen, begrijpen en gebruiken'. Bronvermelding bij poster feedbackdialoog: Bredenoort, E, Köhlen, M, Potters, H., Schouwenaars, S,  de Vos, T., en Heldens, H. (2023).  Oefenen met feedback in dialoog. Platform Leren van Toetsen.

Download poster feedbackdialoog

Blogs

Benieuwd naar aanvullende informatie over dit onderwerp?

Lees hier de verschenen blogpost.