Sociale technologie voor ouderen

In een samenleving waar technologie een rol speelt op bijna elk onderdeel van het menselijk leven en mogelijk een rol kan spelen in het vervullen van sociale behoeften en het verbinden van generaties, is het interessant om te ontdekken welke rol technologie kan spelen in het sociale leven van ouderen. Het is interessant en relevant om te kijken hoe en op welke manier sociale technologie kan bijdragen aan het vervullen van de sociale behoeften van ouderen.

Er zijn veel interventies voor ouderen ontwikkeld en wereldwijd geïmplementeerd, bedoeld om het sociale welzijn van ouderen te verbeteren. Deze interventies zijn allemaal verschillend wat betreft hun focus, doelgroep en algemene organisatie. Ook verschillen ze in of er al dan niet gebruik gemaakt wordt van technologie. Ondanks dat er veel interventies zijn ontwikkeld, zijn er maar weinig geëvalueerd. En als ze zijn geëvalueerd, zijn ze vaak niet succesvol bevonden om verschillende redenen. Door de diversiteit van de populatie en de diversiteit van sociale behoeften matchen de interventies niet altijd met de behoeften van ouderen. Ook bereiken de interventies soms niet de ouderen die er het meest profijt van zouden kunnen hebben. Soms is het zelfs zo dat deelnemen aan een interventie gevoelens van eenzaamheid verhoogt, omdat ouderen, als ze weer alleen thuis zijn, zich dan extra eenzaam voelen. Een interventie die voor iedereen werkt bestaat simpelweg niet. Er zijn echter enkele interventies die veelbelovend lijken, vooral die met een educatief karakter. Deze interventies focussen op het behouden en stimuleren van sociale netwerken. Voorbeelden van zulke interventies zijn lessen in gezondheidsbevordering en het faciliteren van de ontwikkeling van een ondersteunend sociaal netwerk.

Sociale technologie kan een middel zijn om in sociale behoeften te voorzien en technologische interventies kunnen dus veelbelovend zijn. Studies die de relatie tussen sociale technologie en het sociale leven van ouderen onderzoeken komen tot diverse, soms zelfs tegenstrijdige conclusies. In sommige onderzoeken wordt geen verband gevonden tussen het gebruik van sociale technologie en sociaal welbevinden. Andere studies zien een positief verband tussen ouderen van boven de 55 jaar die het internet gebruiken en verminderde sociale eenzaamheid als het werd gebruikt bij vrienden en familie. Als het internet gebruikt werd om nieuwe vrienden te maken resulteerde het in een verhoogde emotionele eenzaamheid. Systematische reviews die technologische interventies voor ouderen en hun effectiviteit evalueren laten zien dat sommige interventies effectief zijn en anderen niet. Technologische educatieve programma’s die computertraining aanbieden en op deze manier bijvoorbeeld videogesprekken met vrienden en familie faciliteren zijn effectief bewezen. De bevindingen van deze studies suggereren dat, alhoewel het gebruik van sociale technologie om sociale behoeften van ouderen te ondersteunen veelbelovend is, de relatie tussen technologie en kwaliteit van sociaal leven complex is en meerdere facetten heeft.

Algemene bevindingen

Zoals de resultaten van onze onderzoeken aangeven, hebben ouderen een sterke wens om verbonden te zijn, om onafhankelijk te zijn en om betekenisvol te zijn: om nodig te zijn. Ouderen willen verbonden zijn met intieme netwerkleden, maar ook met perifere netwerkleden.

Ouderen vervullen hun sociale behoeften door hun sociale relaties. Om behoeften te vervullen ondernemen ouderen allerlei sociale activiteiten. Persoonlijke omstandigheden zoals hun huis, hun buurt, hun financiële situatie en soms sociale technologie faciliteren het vervullen van sociale behoeften. De rol van sociale technologie in het vervullen van de sociale behoeften van ouderen is dat het bestaande contacten versterkt en verrijkt, sociale technologie stelt ook de ouderen en hun netwerkleden gerust; het is een veilig gevoel om altijd bereikbaar te zijn met een smartphone. Sommige ouderen hebben problemen in het gebruik van sociale technologie en hebben een ambivalente houding ten opzichte van sociale technologie. Op basis van resultaten van onze onderzoeken komen we met implicaties voor zowel technologische als niet-technologische interventies.

Betrokken docenten / onderzoekers

• Docentonderzoekers Toegepaste Psychologie (Tina ten Bruggencate)
• Afstudeerders Toegepaste Psychologie (Arjen Francke, Asya Yoldaş, Seref Durmuş, Trisja Lambinon, Farah Ouazzani, Kelly Janssen, Jimmy Pelders)

Projectresultaten

Publicaties

• Ten Bruggencate, T. (2020). The Need to be Needed. An exploration of older people's social needs, social technology and interventions. (Proefschrift).
• Ten Bruggencate, T., Luijkx, K. G., & Sturm, J. (2019). Friends or frenemies? The role of social technology in the lives of older people. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(24), 4969. https://doi.org/10.3390/ijerph16244969
• Ten Bruggencate, T., Luijkx, K. G., & Sturm, J. (2019) How to fulfil social needs of older people: Exploring design opportunities for technological interventions. Gerontechnology. http://dx.doi.org/10.4017/gt.2019.18.3.003.00
• Ten Bruggencate, T., Luijkx, K. G., & Sturm, J. (2019). To Meet, to Matter, and to Have Fun: The Development, Implementation, and Evaluation of an Intervention to Fulfil the Social Needs of Older People. International journal of environmental research and public health, 16(13), 2307. https://doi.org/10.3390/ijerph16132307
• Ten Bruggencate, T. (2018). Verbonden door wederkerigheid. Geron, 20(3), 10-12.
• Ten Bruggencate, T., Luijkx, K. G., & Sturm, J. (2019). When your world gets smaller: how older people try to meet their social needs, including the role of social technology. Ageing & Society, 39(8), 1826-1852. https://doi.org/10.1017/S0144686X18000260
• Ten Bruggencate, T., Luijkx, K. G., & Sturm, J. (2018). Social needs of older people: a systematic literature review. Ageing & Society, 38(9), 1745-1770. https://doi.org/10.1017/S0144686X17000150
• Ten Bruggencate, T. “Ouderen, sociale behoeften en technologie”, 14e nationale gerontologiecongres, 03-11-2017

Tools

• SamSam Taalcafé

Scripties

• Pelders, J. (2019). De rol van sociale technologie in het vervullen van sociale behoeften bij 70-plussers: Een onderzoek naar de rol van sociale technologie in het vervullen van de sociale behoeften verbondenheid en onafhankelijkheid en de barrières bij het gebruik van sociale technologie.
• Lambinon, T. (2020). Voel jij je ook eenzaam? Een praktijkgericht onderzoek naar eenzaamheid onder zelfstandig wonende studenten.
• Jansen, K. (2020). Gesprekspartner gezocht. Een kwalitatieve studie naar de beleving van eenzaamheid onder studenten.
• El Ouazzani, F. (2020). Eenzaamheidservaring. Het praktijkgerichte onderzoek naar de ervaring van eenzaamheid onder hbo-studenten met een Marokkaanse/Turkse achtergrond.