Achtergrondinformatiebij de onderwerpen van de kaarten

Anderhoofd

Mensen met een psychische aandoening worden vaak gestereotypeerd in de media. De kop van dit artikel van de NRC is hier een voorbeeld van. Kun je mensen die ooit een psychose hadden “psychoten” noemen?

Milou van Hintum deed onderzoek naar de stigmatisering in de media van mensen met een psychische aandoening. Uit haar onderzoek ‘Samen sterk zonder Stigma’ kwamen verschillende vormen van stigmatisering in de media naar voren.

Een vorm die ook terugkomt in de kop van het artikel van de NRC is het vereenzelvigen van mensen met hun aandoening. Door te zeggen ‘hij is een psychoot’ in plaats van ‘hij heeft een psychose gehad’.

Andere vormen van stigmatisering die terugkomen in dit onderzoek zijn eenzijdige aandacht voor incidenten, foute beeldspraak en het herhalen van foute stereotype beelden. Meer weten? Lees dit artikel over de uitkomsten van het onderzoek. Of lees het hele onderzoek.

Steenrijk Straatarm

In het programma Steenrijk, Straatarm, waarin een arm en een rijk gezin een week lang van plek ruilen, wordt pijnlijk duidelijk hoe armoede gestigmatiseerd wordt. In de intro van het programma, die sinds halverwege seizoen zeven (2022) aangepast is, werd de rijke buurt verbeeld door een landhuis, gevolgd door een shot van overvolle vuilnisbakken voor de arme wijk. Bierdrinkende mensen in voortuinen of hangende jongeren op pleintjes zijn andere bekende clichébeelden van arme wijken.

Ook op andere tv-programma’s zoals Rondkomen in de Schilderswijk kwam veel kritiek. De makers werden beschuldigd van het maken van poverty porn: uitbuiting van de levens van arme mensen ten dienste van entertainment voor televisie.

Onderzoekster Gwen van Eijk beschrijft in dit artikel hoe ons beeld van armoede deels gebaseerd wordt op de stereotype beelden die realityprogramma’s hun kijkers voorschotelen.

Een ander punt van kritiek is dat armoede gepresenteerd wordt als een individueel probleem. Gwen van Eijk schrijft: “Nergens wordt de kijker geprikkeld zich te verdiepen in de oorzaken ervan of het verband te zien met toenemende ongelijkheid.”

Burgemeesters Aboutaleb en Femke Halsema

Bekende mannen (Einstein, Obama, Reve) worden vaker bij enkel hun achternaam genoemd. Bij bekende vrouwen wordt meestal voor- en achternaam gebruikt (Virginia Woolf, Sylvana Simons) . Dat lijkt misschien een onbelangrijk verschil maar psychologen van Cornell University ontdekten in hun onderzoek dat mensen die alleen bij hun achternaam worden genoemd meer status worden toegekend dan mensen die bij met voor en achternaam worden aangeduid. Meer hierover lees je in dit artikel van de NRC.

Viering Suikerfeest

Wanneer je schrijft over een feestdag uit een andere dan jouw eigen cultuur, denk dan na over hoeveel ruimte jouw stuk biedt voor diepgang. Dat dit op veel redacties niet altijd het geval is, beschrijven Zoë Papaikonomou en Annebregt Dijkman in het boek Heb je een boze moslim voor mij?

“Je kan het bijvoorbeeld merken aan het van een afstand beschouwen van de Ander, het bestuderen van bijvoorbeeld ‘de moslim’ als exotisch figuur. Denk aan de vele Ramadanitems waar tot in den treure wordt uitgelegd dat moslims een maand niet mogen eten, drinken, roken of seks hebben van zonsopgang tot zonsondergang,” stellen zij.

Over haar periode bij een religieus themakanaal van de NCRV vertelt journalist Mina Amhil: “Je moest moslims bijna als een soort van robots beschrijven. ‘Moslims doen dit’, ‘moslims gaan elk jaar…’, enzovoort. Dit kwam omdat mijn leidinggevende deze dingen niet wist en het nodig vond dat dit allemaal uitgelegd werd. Daardoor bleven items over de Hadj of de Ramadan altijd oppervlakkig. Bij items over christelijke onderwerpen was er veel meer ruimte voor diepgang en een menselijke benadering.” Daarbij viert niet iedereen elke (religieuze) feestdag op dezelfde manier. Sheila Kamerman en Hanina Ajarai hebben in dit artikel in de NRC over de ramadan juist wel oog voor onderlinge verschillen. Zij kijken voorbij de rituelen naar wat het betekent voor mensen zelf.

Benader dus ook op een school de kinderen niet als ‘jullie’ maar vraag bijvoorbeeld: “Hoe gaat dat bij jou thuis?

Aan tafel

Uit onderzoek van het Commissariaat van de media blijkt dat het aantal vrouwen in nieuws- en actualiteitenprogramma’s toeneemt, maar nog niet evenredig is. Als je naar experts kijkt is die verhouding nog schever. Van de experts op televisie is krap een derde vrouw.

Als vrouwen vanwege hun deskundigheid in beeld komen, gaat het over onderwerpen als sociale zaken, gezondheid, onderwijs, welzijn of cultuur en in mindere mate over politiek, sport, economie, natuur, milieu en ruimtelijke ordening. Vrouwen op televisie zijn ook vrijwel overal jonger dan de mannen die in hetzelfde programma aan het woord komen.

Teken een dakloos persoon

Welk beeld kwam als eerst bij je naar boven toen je dacht aan een dakloos persoon? Is dat een oude man met verscheurde kleren en een blik bier in zijn handen? Of zag je ook een jonge vrouw op een bankje met een koffer?

In 2021 onderzocht Het Beelddepot hoe dak- en thuisloosheid wordt beschreven in de media. Dakloze jongeren blijken veel last te hebben van stigmatiserende beeldvorming. Zo kan het lijken alsof mensen zonder (t)huis bijna altijd een alcohol- of drugsprobleem hebben. Toch zijn Nederlandse dagbladen de afgelopen jaren wel neutraler gaan schrijven over dak- en thuisloze mensen in Nederland. Er wordt steeds minder gesproken over krepeergevallen of tuig.

Uit het onderzoek bleek de meest gebruikte foto van een dakloze die van een man liggend op een bankje met een blikje bier op de grond, die met zijn rug naar de kijker toe gefotografeerd is. Voor een nieuwe beeldbank met een minder stigmatiserend beeld van daklozen werd deze foto opnieuw geschoten. Lees hier over het onderzoek en bekijk de nieuwe beelden die hierbij gemaakt werden.

De vrouwelijke CEO

Uit onderzoek blijkt dat in de media bij vrouwen veel vaker dan mannen aandacht wordt besteed aan het uiterlijk. In dit voorbeeld gaat het om een zakenvrouw, maar ook vrouwelijke politici worden veel vaker dan hun mannelijke collega’s beoordeeld op hun uiterlijk. In dit artikel schrijft politiek wetenschapper Loes Aaldering over haar promotieonderzoek, waaruit blijkt dat “vrouwelijke politiek leiders benadeeld worden door de manier waarop de kranten over ze schrijven. Ze worden veel minder beoordeeld op de leiderschapskwaliteiten die de kiezer van belang vindt bij het uitbrengen van zijn stem.” Bekijk als illustratie eens de twee posts die Women INC maakte van koppen over de nieuwe ministers.

Cover Linda

De Linda-cover van de augustus 2022-editie zorgde op sociale media voor veel ophef. De cover had als doel de verpreutsing in de maatschappij tegen te gaan, maar sloeg de plank volgens sommigen mis door een homogene groep vrouwen af te beelden. Zo reageerde een gebruiker op de Instagrampost van de cover: “Vermoeiend dat er geen plus- of zelfs midsize persoon te bekennen is". Als tegenreactie schoten de feministische platforms Damn, Honey, FMNST en fotograaf Mona van den Berg een alternatief. Op deze nieuwe, inclusievere cover staan onder meer een trans vrouw, een vrouw in een rolstoel en een non-binair persoon.

Songfestival

Metro kreeg veel kritiek op deze kop. “Deze vrouw heeft een naam en die naam luidt niet ‘transgender’. Die luidt Nikkie de Jager, of @nikkietutorials,” schreeft Madeleijn van den nieuwenhuizen van @zeikschrift in een lange post op Instagram.

Een ander punt van kritiek was het gebruiken van het woord ‘transgender’ als zelfstandig voornaamwoord, in plaats van als bijvoeglijk naamwoord. Iemand ís transgender, niet één transgender. Wil je meer weten over hoe je transgender personen aanspreekt? Transgender Netwerk Nederland schreef

met tips, aanspreekvormen en termen

Teken een moslima

Welk beeld komt er in je op wanneer je aan een moslimvrouw denkt? In beeldbanken zien we vaak nog een stereotype beeld van een vrouw met een hoofddoek die over de markt slentert of achter de kassa zit. Terwijl deze groep vrouwen natuurlijk veel diverser is. Fotografe Cigdem Yuksel deed samen met Ewoud Butter onderzoek naar beelden van moslima’s in drie grote Nederlandse kranten. Zij concludeerden: ” …dat Nederlanders in deze kranten vooral gesluierde moslima’s te zien krijgen uit het buitenland. Het gaat meestal om vrouwen die in oorlogsgebieden leven, vrouwen die op de vlucht zijn, vrouwen die slachtoffer zijn van een ramp of van een vorm van onderdrukking of om vrouwen die slachtoffer (of soms dader) zijn van terreurdaden.” Je kunt het hele rapport hier lezen.

Ben je voor een publicatie op zoek naar een passend beeld dat verder gaat dan de stereotypes? Onderzoeks- advies- en participatiebureau Emma richtte een inclusieve beeldbank op waarin je inclusief, divers en niet stereotyperend beeld kunt vinden.

Teken een huisarts

Aan wat voor persoon denk jij bij het woord ‘huisarts’? Fleur Hendrickx, een van de ontwikkelaars van het Journalistiek Dilemmaspel, deed onderzoek naar het brongebruik in verschillende regionale kranten. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat de meeste huisartsen die als bron aangehaald worden in kranten, man zijn. Terwijl in werkelijkheid de meeste huisartsen in Nederland vrouw zijn! Dit draagt bij aan een onjuiste beeldvorming als het gaat om dit beroep. Ben jij je bewust van je eigen vooroordelen als het gaat om verschillende beroepen?

Dunya is aseksueel

In de media worden gemarginaliseerde groepen vaak geportretteerd als de uitzondering. Bij deze kaart gaat het om ‘een andere’ seksuele geaardheid. Dit roept de vraag op: anders dan wie? Dit fenomeen wordt ook wel ‘othering’ genoemd; jezelf tot norm verheffen en daarmee de ander tot ‘anders’ of ‘minder’. In dit artikel van The Guardian lees je meer over dit fenomeen en de gevolgen ervan.

Hollywoodster

Het is gebruikelijk om na transitie enkel de nieuwe naam te gebruiken. Als verwijswoord wordt naast hij/zij nu ook hen/hun gebruikt. Taalkundige Vivien Waszink schrijft in haar boek Dat mag je ook al niet meer zeggen: “Maar hen en hun burgeren in deze nieuwe betekenis vrij moeizaam in in de algemene taal…. Op zich is het niet zo raar dat een bestaand woord er een betekenis bij krijgt, maar het verwarrende aan ‘hen’ is dat het al gebruikt wordt ommeerdere personen aan te duiden.” Naast hen/hun wordt nu ook die en diens gebruikt als nieuw genderneutraal voornaamwoord.

Stijlgids

Steeds meer kranten kiezen ook in hun stijlgidsen voor inclusief taalgebruik. De Belgische krant De Standaard maakte speciaal voor de journalistiek een gevoelig lexicon met daarin handige uitgangspunten en taalkeuzes speciaal voor journalisten die inclusief willen formuleren. Vraag mensen zelf hoe ze genoemd worden, is zo’n voor de hand liggende tip die nog weinig ter harte wordt genomen.

Nog meer over inclusief taalgebruik vind je in de stijlgids van Women INC. Het platform bespreekt ongelijkheid die
vastgeroest zit in de Nederlandse taal. Want waarom spreken we bijvoorbeeld van een ‘brandweerman’ en niet van een ‘brandweerkracht’? En wat dacht je van het woord ‘papadag’, terwijl het woord ‘mamadag’ niet eens bestaat? Maar ook: Wat voor begrippen gebruik je om iemand van kleur te beschrijven en wanneer benoem
je wel of niet iemands afkomst?

Teken een vluchteling

Welk beeld komt er in je op wanneer je aan een vluchteling denkt? Pieter Tichelaar deed in 2017 onderzoek naar de invloed van dehumaniserend taalgebruik op het vluchtelingendebat. Hij beschrijft daarin in hoe de komst van asielzoekers vaak wordt beschreven als een grote stroom, golf of tsunami aan mensen. Deze metaforen geven de indruk dat het om bedreigende en onbeheersbare natuurverschijnselen gaat, in plaats van om mensen. Het onderzoek van Tichelaar Meer over het gevaar van ‘watertaal’ bij het asielbeleid lees je je in dit artikel van OneWorld.