Narratief medicijndispenser 8

Emma van Spaendonck , ZuidZorg , 2021

Onderzoeksvraag
Wat zijn de ervaringen met de inzet van een medicijndispenser ten behoeve van behoud en/of vergroting van de zelfredzaamheid en de medicatietrouw van de cliënt?

De medicijndispenser wordt sinds een aantal jaren binnen locatie Valkenswaard van ZuidZorg ingezet. Binnen de wijkzorg wordt zorg geleverd aan onder andere ouderen om hen te ondersteunen bij het langer thuis blijven wonen. De medicijndispenser is een vorm van technologie in de zorg die ervoor zorgt dat zorgvragers op tijd hun medicatie kunnen innemen waardoor ze zelfstandiger thuis kunnen blijven wonen. Is de medicijndispenser een goed voorbeeld van zorgtechnologie als mogelijkheid voor de cliënten om langer zelfstandig thuis hun medicatie te kunnen innemen?

De medicijndispenser wordt gevuld met een medicatierol, de zogenoemde baxterrol en geeft op gezette tijden de juiste medicatie van de cliënt uit.  De baxterrol wordt bereid en over het algemeen wekelijks aangeleverd door de apotheek waar de cliënt bij is aangesloten. Op basis van het medicatievoorschrift wordt de medicijndispenser ingesteld door de zorgcentrale. Zo kan bijvoorbeeld om 8:00 ‘s ochtends een alarm afgaan dat bestaat uit licht- en geluidssignalen om te laten weten dat het tijd is voor de medicatie.  De cliënt moet dan op de OK knop drukken om het baxterzakje eruit te halen. Hierna snijdt de medicijndispenser het baxterzakje van de rol open en geeft de medicatie uit in een klein bakje. Mocht de cliënt niet op tijd op de OK knop hebben gedrukt dan gaat er een alarm naar de zorgcentrale die eerste de cliënt belt, bij geen gehoor wordt er contact opgenomen met de zorgverlener zodat die bij de cliënt langs kan gaan om het alarm op te lossen.

De medicijndispenser is geïmplementeerd bij ZuidZorg maar achteraf is nooit meer geëvalueerd wat de ervaringen zijn, zowel vanuit het perspectief van de cliënt en mantelzorger als ook vanuit de zorgverlener. Vanaf april 2021 zijn de ervaringen met de medicijndispenser binnen ZuidZorg opgehaald.

Zo wordt binnen ZuidZorg de medicijndispenser bij verschillende zorgvragers ingezet om de medicatietrouw te bevorderen.

Nico die werkzaam is als verzorgende IG binnen ZuidZorg Valkenswaard geeft aan dat de medicijndispenser wordt ingezet bij cliënten die toch een steuntje nodig hebben bij het op tijd innemen van  hun medicijnen’. Iris, een wijkverpleegkundige, bevestigt dat ‘de medicijndispenser inderdaad bedoeld is als geheugensteuntje.’ Cliënten hebben dit geheugensteuntje vaak nodig om hun medicatie op het juiste moment in te nemen en de zorgverleners ervaren ook dat door het op vaste tijden herinneren aan de juiste medicatie, de medicatietrouw van de cliënt beter wordt. Het komt namelijk heel vaak voor dat cliënten hun medicatie vergeten met alle gevolgen van dien. Zo vertelt Marco dat hij de medicijndispenser inzet als hij merkt dat cliënten hun medicatie vaak vergeten in te nemen.  Bij mw Verlaat is de medicijndispenser ingezet ten behoeve van de vergroting van de medicatietrouw. ‘Ik denk dat ik eerst de eerste helft van de medicatie nog niet innam voor de medicijndispenser. ‘Met alles wat ik heb meegemaakt  kan ik het (de medicijndispenser) niet missen.’  Meneer Duits herinnert het zich nog goed. Hij gebruikt al een aantal jaren de medicijndispenser. Het apparaat staat bij hem thuis in de woonkamer. ‘‘iedere keer vergat ik mijn medicatie’. Dat vergeten had volgens meneer Duits niets te maken met een dementieel beeld of cognitieve problemen. Het heeft hem gewoon erg geholpen om beter zijn medicatie op het juiste moment in te nemen. Dat vergeten van de medicatie vond zijn vrouw mw Duits ook heel lastig. Zij vertelde dat ze er zelf erg ‘heel onrustig van werd als haar mijn man zijn medicatie steeds vergat in te nemen.’ Voor haar was en is de medicijndispenser in principe ‘een perfecte oplossing’. Ze is een stuk rustiger en voelt minder druk en hoeft nu zelf haar man niet steeds te wijzen op het innemen van de medicatie. Ook mw Verlaat geeft aan dat ze de medicijndispenser een uitkomst vindt, ‘Ik neem altijd mijn pillen in’ vertelt ze.

Mw Stoor heeft de medicijndispenser begin april gekregen. Ze heeft het apparaat nu een paar weken in huis en vindt dat heel fijn. Mevrouw Stoor is iemand die zolang als het goed kan, de touwtjes graag zelf in handen wilt hebben.  De medicijndispenser is dan ideaal want ze probeert de medicatie goed te onthouden maar toch vergat ze vaak de medicatie goed in te nemen. Gezien haar leeftijd vindt ze het logisch dat ze dat wel eens vergeet maar nu ze de medicijndispenser heeft kan ze de medicatie inname toch zelf blijven doen. De medicijndispenser geeft mw Stoor de kans om de medicatie nog zelfstandig in te nemen zonder dat ze dagelijks afhankelijk is van de zorgverleners die de medicatie komt aanreiken. Ook meneer Duits vindt die zelfredzaamheid belangrijk. Meneer Duits geeft aan dat als je niet afhankelijk bent van zorg dat; ‘Je kunt je eigen gang gaan. Je kunt je eigen ritueel aanhouden.  Je kunt je eigen tempo bepalen.  ja Je kunt je eigen leven leiden’.  De medicijndispenser geeft een stuk eigen regie terug volgens mw Stoor en dhr Duits, waarmee de zelfredzaamheid van deze cliënten wordt bevorderd.

Ook vanuit de zorgverleners wordt de inzet van de medicijndispenser ervaren dat het de zelfredzaamheid kan ondersteunen. Els geeft aan ‘Ik vind dat je de medicijndispenser inzet om de cliënt meer zelfredzaam te maken. De medicijndispenser wordt vooral ook ingezet om die zelfredzaamheid in de thuissituatie te behouden, zodat mensen daarin niet meteen afhankelijk hoeven te zijn van de zorg.’ Iris vult aan dat ze toch wel merkt dat de cliënten door de inzet van de medicijndispenser een stukje meer zelfredzaam blijven. Ook voor de mantelzorger kan het een ontlasting zijn. Mw Duits ervaart dat de inzet van de medicijndispenser het haar een stukje vrijheid geeft omdat dat ze niet meer aan de medicatie van haar echtgenoot hoeft te denken.

Er zijn ook zeker kanttekeningen te plaatsen bij de medicijndispenser. Namelijk dat er geregeld storingen bij het apparaat optreden. Die storingen komen naar voren doordat het apparaat een alarm afgeeft. Hierdoor krijgt de zorgcentrale een signaal van de medicijndispenser, waardoor zij de zorgverleners of de cliënt gaan bellen zodat er actie wordt ondernomen om de gevolgen van het alarm te verhelpen. 

Niet iedere cliënt van ZuidZorg heeft daar last van maar Mw Duits ervaart het als een belasting dat de medicijndispenser vaak storingen geeft. En zeker de laatste tijd, vanaf midden april noemt zij die storingen ‘heel heftig’. Dit komt doordat er ook heel veel verschillende storingen zijn. Dit heeft verschillende redenen aldus mw Duits. Zij zijn inmiddels ervaringsdeskundigen als het gaat om storingen, want het kan liggen aan ‘verfrommelen van de baxterrol of er ontstaan storingen bij het vullen van de baxterrol. Daarnaast kunnen er storingen ontstaan als de medicatie eerder uit de medicijndispenser wordt gehaald,’. Dit doet mevrouw Duits omdat meneer Duits in de ochtend meestal tot 10 uur in zijn bed blijft liggen. Omdat de medicijndispenser een alarm geeft om 08:00u haalt mw Duits de medicatie van die tijd er de avond van te voren al uit zodat dhr Duits kan blijven liggen.  Al met al vertelt meneer Duits dat die storingen aan het apparaat zelf liggen ‘De sleuf van de medicijndispenser is ook een bottle neck.’

Mevrouw Verlaat heeft vergelijkbare ervaringen. Ze vertelt dat ‘Als dat ding niet zo veel stoorde, zou ze er helemaal blij mee zijn.’ Ze zou de medicijndispenser ook niet meer kunnen missen maar ook zij ervaart geregeld problemen met de medicijndispenser vergelijkbaar als bij dhr en mw Duits. Mw Verlaat geeft aan dat ‘de medicijndispenser op alarm slaat als de samenstelling van de baxter veel tabletten bevat’.  Verder geeft Mw Verlaat aan dat het bij het verwisselen van de baxterrol vaak fout gaat; ‘Zo gauw als het overgaat van de oude naar de nieuw baxterrol, dan is het fout. Dat moet echt heel secuur gebeuren.’

Vanuit de zorgverleners worden dezelfde ervaringen gedeeld. Het uitgangspunt vanuit ZuidZorg is dat de zorgverleners de medicatierollen vullen. Op locatie worden de medicijndispensers meestal op woensdagmiddag opnieuw gevuld met de medicatierollen voor aankomende week. Dit gebeurt meestal één keer per week, maar voor sommige cliënten ook eens in de twee weken als zij minder medicatie hebben. ‘Donderdagochtend is wel vaak dat je de meeste alarmen hebt,’ zegt Iris vanuit haar persoonlijke ervaring. Dit komt doordat de medicatierol best precies gevuld moet worden, wat nog wel eens misgaat, vertelt ze. Zo legt ze uit ‘dat de medicatie naar een kant moet worden geklopt en dat het zakje helemaal recht moet liggen. Ook is het van belang dat de twee rollen goed aan elkaar worden geplakt, dit gaat ook geregeld nog mis.’ Ze vult aan dat het ook prettig zou zijn als de medicijndispenser iets minder gevoelig zou zijn.

‘Gelukkig zijn er momenteel geen actuele signalen meer van storingen op wisseldagen’ voegt Els toe. Door in de praktijk te ervaren hoe een medicijndispenser gevuld moet worden en dat van collega op collega wordt doorgegeven, hebben zorgverleners bepaalde manieren gevonden om de baxterrol zo goed als mogelijk te laden waardoor hij niet op alarm slaat. Marco geeft daarbij de volgende tip ‘Ik haal het eerste en het laatste zakje eraf, die zijn niet relevant’. Omdat er op vaste momenten in de middag gevuld wordt, zitten er meestal nog een paar zakjes van de ‘oude’ rol in. Bijvoorbeeld voor de woensdagavond. De nieuwe rol begint dan op donderdagochtend. In de medicijndispenser kan niet zomaar een nieuwe rol worden geladen als er nog een deel van de oude erin zit. Dit betekent dat de rollen aan elkaar moeten worden geplakt. Nico’s ervaring is ‘dat in de instructie staat dat sowieso bovenste en het onderste zakjes eraf moeten worden gescheurd.’  Bij het aan elkaar plakken van de medicatierollen geeft Nico aan dat ‘Je bijvoorbeeld niet met plakband moet lopen prullen.  Want de medicijndispenser heeft speciale stickers. Waarbij je heel secuur die rol tegen elkaar aan moet leggen, zodat die aansluit.  Dat aan elkaar plakken dat komt gewoon wel vrij secuur.’ Ook Marco, Els en Iris maken gebruik van ‘de speciale stickers’ en geven aan dat de rollen niet met plakband moet worden geplakt vanwege verhoogd risico op storingen. Vanuit het bedrijf die de medicijndispenser aanbiedt wordt ook aangegeven dat de eerste en laatste baxterzakjes eraf moeten worden gehaald. Daar zitten namelijk geen medicijnen in. Er staan alleen gegevens van de cliënt op. Hun advies is dat het beste met de ‘speciale medicijndispenser stickers’ kan worden geplakt. Er zijn een aantal collega’s die de stickers altijd gebruiken, maar sommigen hebben er geen weet van. Als aanvulling geeft het bedrijf aan dat er verschillende instructie filmpjes op hun website staan die informatie bieden over het gebruik en het vullen van de medicijndispenser. Alleen Nico gaf aan weet te hebben van de instructie filmpjes.

Marco benadrukt dat het ook kan liggen aan de kwaliteit van het plastic van de baxter. De apotheek heeft dat geconstateerd en legt uit dat ze hier niks aan kunnen veranderen omdat ze dit vanuit een grote leverancier geleverd krijgen. Ook het verdelen van medicatie over verschillende zakjes kan niet volgens de apotheek. Bijvoorbeeld wanneer er zeven grote medicijnen in één zakje zitten, dat dit dan verdeeld kan worden over 2-3 zakjes. Zodat er minder medicijnen in één zakje zitten.

De medicijndispenser wordt hoofdzakelijk ingezet voor de cliënt. Maar de ervaringen van de zorgverleners zijn dat het ook de zorgverleners van ZuidZorg ontlast als hij naar behoren werkt.  Nico geeft aan ‘dat de zorg, na de inzet van de medicijndispenser, niet meer 3 keer per dag de medicatie bij de cliënten hoeft te verstrekken. De druk op de zorg wordt verlicht, we hebben er geen omkijken naar.’ Ook Marco ervaart het als ‘een ontlasting, je hoeft er niet meer naar toe. Maar Marco ervaart de medicijndispenser wel als een belasting als er een alarm is.’  Els voegt toe ‘dat de medicijndispenser onderaan de streep de zorg wel ontlast.’ En ook Iris benadrukt ‘dat het voordeel van de medicijndispenser is, dat je minder zorgmomenten bij de cliënt hebt.’

De inzet van de medicijndispenser is een mooie oplossing om de cliënt zelfredzaam te laten zijn en waarbij de medicatietrouw wordt verbeterd. Doordat dit wordt verbeterd, hoeven de zorgverleners niet meer dagelijks meerdere keren de medicatie te komen aanreiken, waardoor de inzet van de medicijndispenser in theorie de zorgverleners ontlast. In de praktijk wordt het niet altijd zo ervaren. Omdat er geregeld storingen zijn, werkt de medicijndispenser niet altijd goed en wordt dit ervaren als een belasting aldus Marco. Els vult aan; ‘als het dan niet werkt dan is het inderdaad wel dat je daardoor extra werk krijgt’. Maar ik merk wel dat cliënten er dus de meerwaarde van de medicijndispenser inzien en ervaren.’

 Een kanttekening bij de inzet van de medicijndispenser is de vraag; bij wie die wordt ingezet? Hier zijn de ervaringen over verdeeld. Nico heeft de ervaring dat ‘de medicijndispenser vaker wordt ingezet bij mensen die een beetje in het beginstadium van dementerend zijn’. Iris geeft daarentegen aan ‘Ik denk dat het niet officieel de bedoeling is. Maar je ziet het wel in de praktijk over het algemeen werkt het ook heel goed. Een voorwaarde is wel dat wij de medicatie van tevoren helemaal checken en dat alle medicijnen kloppen die in de baxterrol zitten.’  Els geeft aan ‘het een risicovol punt te vinden en dat er goed overwogen moet worden of de medicijndispenser bij mensen met cognitieve problemen en dementie kan worden ingezet.  Els geeft aan dat bij cliënten met een beginstadium van dementie ze wel nog moeten weten wat voor een medicatie er in de medicijnenrol zit. Als dat niet het geval is, dan is dat een kwetsbaar punt, vertelt ze. In de praktijk is er onduidelijkheid bij wie de medicijndispenser het beste kan worden ingezet. Het kan goed werken bij mensen met beginnende dementie waarbij wij, als zorgverleners, de medicatie controle uitvoeren; wat betekende dat wij de medicatie controleren als we de medicijndispenser vullen. Maar tegelijkertijd bestaan er ook twijfels bij de zorgverleners of het wel verstandig is. Zorgt de inzet van de medicijndispenser bij cliënten met beginnende dementie niet juist voor een belasting?

Maar ondanks de storingen en de bijbehorende belasting geven de zorgverleners aan dat de zelfredzaamheid wordt ondersteund en de medicatietrouw wordt verbeterd met de inzet van de medicijndispenser. De zorgverleners hoeven niet meer dagelijks meerdere keren de medicatie komen aan te reiken waardoor de inzet van de medicijndispenser de zorgverleners ontlast. Gelukkig willen de cliënten de medicijndispenser niet missen. Ook mevrouw Duits geeft aan dat het haar echtgenoot ontlast op alle fronten. ‘Het is in principe de perfecte oplossing.’ ‘Ik vind het ideaal, dat je er toch veel plezier van hebt,’ vult mw Stoor aan. Tenslotte voegt mevrouw Verlaat toe; ‘ik ben al vier jaar blij met de medicijndispenser, deze zou ik niet meer kunnen missen!’