Toekomst van het ICT-vakgebied en digitale transformatie

​​Generatieve AI en de toekomst van het ICT-vakgebied

Het ICT-vakgebied ontwikkelt zich razendsnel, en de ontwikkelingen hebben zelf ook weer effect op het vakgebied. Zo bijt de slang weer in zijn eigen staart. Artificial Intelligence was lange tijd voor veel mensen een abstract begrip. Met de komst van ChatGPT proeft iedereen aan de indrukwekkende mogelijkheden van AI. Het stelt onderwijs ook voor nieuwe uitdagingen, want hoe weet je nog of studenten iets zelf hebben geprogrammeerd? En is die vraag eigenlijk nog relevant? Er laait ook een brede maatschappelijke discussie op, over de risico's van AI. Bovendien is AI allerminst groen, het kost veel energie en water.

De naam generatieve AI (GAI) verwijst naar AI-systemen die geautomatiseerd content kunnen maken, op verzoek van een gebruiker. Sinds de lancering van ChatGPT in november 2022 experimenteren miljoenen gebruikers wereldwijd met deze technologie. De technologie heeft al impact op de samenleving, en de verwachtingen van wat het de maatschappij gaat brengen zijn hooggespannen. Voortbouwend op hun AI-kennis en producten, hebben sinds 2018 meerdere technologiereuzen grote taalmodellen ontwikkeld, waaronder OpenAI, Google, Meta, Microsoft in Amerika en Baidu in China. Ze hebben niet alleen modellen gemaakt gericht op taal, maar ook voor andere modaliteiten, zoals CodeX (OpenAI), eiwitstructuren (zoals AlphaFold van Deepmind) en robotica (zoals PaLM-E van Google). Omdat de training van die modellen veel rekenkracht, hardware en data vergt, zijn met name grote techbedrijven tot nu toe in staat geweest om een taalmodel te trainen. Zo kost het in de lucht houden van ChatGPT naar schatting 700.000 U.S. dollar per dag. Dit soort rekenkracht vergt ook veel energie- en waterverbruik.

In de wetenschappelijke literatuur worden tientallen taken genoemd die GAI in het onderwijs kan vervullen, zowel voor leerlingen en studenten, als voor docenten. Voorbeelden zijn samenvattingen maken, studiemateriaal schrijven en roosteren. Verder kunnen de systemen helpen bij het beoordelen. Een chatbot kan studenten ondersteuning bieden als real-time vraagbaak, studiemaatje of bron van ideeën en suggesties. De prestaties van generatieve AI-systemen zijn dusdanig dat ze voor diverse schoolvakken of universitaire vakken kunnen slagen. Zo haalde ChatGPT een voldoende voor een examen rechten en een examen geneeskunde. Samenvattend zijn veelgenoemde kansen voor het gebruik van generatieve AI in het onderwijs tijdwinst en efficiënte, hogere kwaliteit van de lesstof, betere leeropbrengst en het bevorderen van de motivatie van leerlingen.

In onderzoek kan GAI studenten en onderzoekers helpen bij literatuuronderzoek. In diverse wetenschappelijke tijdschriften zijn al artikelen verschenen waarin ChatGPT als medeauteur is opgevoerd. De verwachting is dat GAI-toepassingen kunnen leiden tot een substantiële verhoging van de productiviteit en efficiëntie. Partners uit onze regio's zullen hiervoor waarschijnlijk vaker bij Fontys ICT aankloppen.

Het Rathenau instituut concludeert in december 2023 op basis van een scan dat generatieve AI de risico's in de digitale wereld versterkt, en nieuwe risico's creëert. Een paar voorbeelden: hoe kunnen we straks nog realiteit onderscheiden van door AI-gegenereerde content? Ook auteursrechten, de vraag of alle inhoud beschikbaar mag worden gesteld aan de taalmodellen van GAI speelt. Mogen teksten gebruikt worden of zijn ze juridisch beschermd? Wie houdt toezicht op het gebruik van generatieve AI en zijn er nieuwe wetten nodig?

In de lezing van Johan Flikweert van Sogeti worden Gartner's Top Strategic Technology Trends in Software Engineering genoemd. Zij onderscheiden drie velden: Developer Enablement, AI-augmented Software Engineering en Scaling Software Development. Daarbij gaf Flikweert zelf vanuit Sogeti aan te verwachten dat AI een grotere rol gaat spelen in software engineering, en dat het off-shoring meer naar near-shoring gaat, met name Portugal en Spanje.

Dat ICT zich snel ontwikkelt, dat laat de vlucht van generatieve AI goed zien. Nu is AI populair, maar dat zal in de toekomst weer een nieuwe innovatie zijn. Tijd voor onderzoek en een goede connectie tussen dat onderzoek en onderwijs zijn daarom belangrijke voorwaarden om het onderwijs actueel te houden. Wanneer een innovatie bredere bekendheid krijgt, nemen ook maatschappelijke zorgen rondom veiligheid, toezicht en ethiek toe. Staan we genoeg stil bij kritiek of zorgen van de maatschappij? En maken we onze studenten voldoende bewust van de duurzaamheidsaspecten van ICT-innovaties? Het is goed mogelijk dat juist studenten van generatie Z het interessant en betekenisvol vinden om met elkaar in debat te gaan over bijvoorbeeld de duurzaamheid van ICT-oplossingen.